2012. Article in Kwintessens by Lut Pil.     

Playful,critical and intensive.

“Over the entire planet, food rituals bring people together in gracious dances of giving and accepting, from simple family meals to festive banquets, from streetwise Gol Gappa balls served as snacks on the streets in India to home-made wortelstoemp [carrots and mashed potatoes].” The quotation comes from Open Sauces (2009), a publication by FoAM Brussels (http://fo.am). This artists’ collective, which has been in existence for ten years and builds on a wide international network, takes a critical-creative approach to food. Experiments and programmes relating to this topic constitute but one of the pillars of the collective’s activities, but they are crucial and form part of a longterm vision. As a research group with an interdisciplinary laboratory, FoAM brings together artists, scientists, writers and other creative spirits from diverse cultures and countries. The differences amongst them make cooperation a challenge at times. Making time to cook and eat together is therefore an ideal opportunity for team building. Everyone participates at the same level, so that conversations flow more smoothly and agreement can be reached more quickly. FoAM considers the dinner table as “the best example of a well designed social interface.” FoAM’s particular love for food culture is not limited to its internal operations. It also develops projects that seek out new dinner guests. At the request of organisations, the collective puts on dinners where eating serves as a basis for certain topics of discussion. Possible topics include, for instance: where does our food come from? Who produces it? Which new technologies are used in cooking? The menu is conceived as a visual presentation that replaces the traditional PowerPoint presentation. The dynamic is shaped by speakers who offer a toast, to which other table companions respond. Alternatively, the debate is carried out in an ‘open space’, which means in this case that guests change  places, and thus conversation partners, with each course. Sometimes even the rubbish bin containing all the packaging is brought in for inspection during the meal. These sorts of activities emphasise the processes of food production (at FoAM, production sometimes closely resembles laboratory research), cooking (in which design and science, among other things, come together in molecular cooking experiments), and food consumption and distribution (as a social event involving participation and critical reflection). Research and creation go hand in hand with education and the dissemination of knowledge. On the occasion of the exhibition Toegepast: Fit to Boost (2010) at the Design Flanders Gallery, FoAM served eight invited guests from the design field a meal in the exhibition space. Topics of discussion were digitisation and design, the future of design education, design criticism, DIY designers and networking among various design disciplines. In autumn 2011, as part of the “Sustainable development days: Food 2.0” project, the Flemish government brought together people with a variety of opinions for a debate lunch on the topic of sustainable food production. Open Sauces is a wordplay on ‘open sources’. As a concept and a practice, open source is widely used in a digital context where software can be shared. But in the case of food as well, the notion of ‘open source’ is highly relevant. FoAM states in Open Sauces: “[…] the traditionally secretive world of food and cooking has already begun to benefit from demystifying the source of its ingredients and processes. This is leading to new perspectives on sustainable food production. Furthermore, openness can stimulate more informal take-up by home-cooks, healthier diets, better science and more inspiring dishes. Sharing knowledge can invigorate food preparation and consumption, as well as undoubtedly evoke other improvements that we can’t yet conceive of. By increasing the accessibility and transparency of food systems we can enhance their resilience, an essential trait in the face of unstable climatological and economic conditions.” Open Sauces shares recipes, flavours, smells, ideas and experiments, information that is also available on http://opensauces.cc. FoAM is regularly asked whether it plans to open a restaurant. Although a number of FoAM’s members are excellent cooks and a restaurant would certainly be successful, FoAM wishes instead to focus on several events each year that bring new people together and get them to take a different view of eating. During Cinédélices, a short film festival for young people held at Cinema Nova in early November 2011, FoAM organised a playful workshop based on edible slides. Participants filled baked picture frames made of sweet, salty or spicy pastry with kiwi, strawberry, carrot or other healthy ingredients, according to taste. The slides were then projected onto a big screen to form surprising visual patterns. Thereafter, the visual material was, of course, eaten. These Edible Slides had already been presented earlier in the year at the Milan design fair, where people could order them via a Slide-o-mat: a mobile mini-kitchen that looks from the outside like an automat but is in fact staffed by a cook. The latter prepared the edible slides with the filling of choice. In this case as well, the open source principles prevailed: on the blog of Edible Slides (http://edibleslides. blogspot.com) recipes with various sorts of pastry, spices and fillings are posted: Sweet Sesame, Asian Style, Barbecue Delight and Fruit Power. This activity was introduced by FoAM, but it is a project mounted by students of the ArtScience Interfaculty at The Hague (www.interfaculty.nl). FoAM’s approach is not limited to the human point of view. Plants also absorb food. The sensors in their roots seek out nutrients. One of FoAM’s researchers raises the question here as to whether or not plants have taste preferences, and is investigating the way in which roots grow in a labyrinth which has various food sources. The experiment seeks to determine whether the plant is ‘smart’ enough, whether it has particular tastes, and what visual patterns will emerge from the growth of the roots in this setting. It seems like a strange exercise, but FoAM is a dynamic organisation and would lose its uniqueness without a strong dose of ‘creative chaos’. Fundamentally, the collective seeks to clarify things in a playful manner, and believes that everything is a process in perpetual motion.

Caro Van den Hole likewise creates intensive experiences by introducing special ‘tools’ in cooking and dining. Her dissolving sugar spoons, cupcakes with a syringe full of fruit coulis or messages written with vermicelli or communicative glasses: they are all about the resulting interaction between people and objects and among various people themselves. This is also true of the recent toolbox which she designed on the occasion of a workshop held in collaboration with Studio Pieter Stockmans. During the workshop, she decided not to create any new objects, but to create an archive for the collection. This gave rise to a new concept: “I first began with photography, and then came to the realisation that in fact nothing has fixed dimensions. So I simply enlarged the products slightly or made their sides thicker or thinner by leaving them a bit longer in the clay, without changing the original mould. This gives their dimensions a round number. This gave me the idea that you can use anything at all as a measuring cup. I simply designed an empty box in which everyone could collect their own measuring cups, objects that may for years have had a particular spot in the house but that now acquire a new meaning through that box.” The cardboard box is no more than a physical container for measuring cups, but at the same time it is a ‘mental’ container for the highly personal associations that arise in the course of the individual’s quest for suitable objects. What can you use to measure out quantities? A shot glass lurking in the cocktail cabinet? A plastic spoon that came with a box of breakfast cereal? Or a luxurious set of cut crystal liquor glasses perhaps, and a china cup from an antique tea set? The cardboard box is a discreet invitation to take a fresh view of something ordinary. The project plays on the notion of the poetry of the ordinary, the unremarkable, that through the imagination acquires particular qualities. The ‘ritual’ of measuring ingredients is also given new dimensions in the process. Caro Van den Hole offers the box to a wide audience, an offer without technical barriers. Moreover, the objects that are promoted to the rank of a measuring cup by means of this practical-poetic vision need not actually be stored in the cardboard box. Another container may be just as suitable, or even a bag or just an empt space in the cupboard. Anyone who would like something more exclusive can buy a set of porcelain measuring cups, objects that cleverly allude to the porcelain of Pieter Stockmans. Communicating these sorts of ideas and the invitation to take a creative approach is a form of ‘open design’ without having to use expensive software or high-tech production techniques. In the context of open design, the observation has rightly been made that free access should not be limited to the digital world. Cultural products such music, films and books, scientific knowledge and technology should be equally accessible to the widest possible audience. Anyone interested in the proposal of Caro Van den Hole can appropriate it or adapt the model and make their own box. Nothing could be more democratic. The concept of the designer’s ownership nevertheless remains, and the project retains its specific identity. It is similar to the conceptual art of the American artist Lawrence Weiner: his statements consist of words that denote activities, materials and contexts and that he brings into public space via a variety of different media, be that a building in the city, paving stones, the walls of a museum or the pages of a book. The accessible and open nature of the proposal is essential. How one carries these out is yet to be defined. People are also free not to implement the proposal. This form of conceptual art or design gives its own specific response to what Michel Avital finds essential to the infrastructure of 1 See for instance the recent work of Jos de Mul, ‘Redesigning design’, in Bas van Abel, Lucas Evers,Roel Klaassen and Peter Troxler (eds), Open Design Now. 

Speels, kritisch en intensief

“Over de hele planeet brengen voedselrituelen mensen bijeen in sierlijke bewegingen van geven en ontvangen, van eenvoudige familiemaaltijden tot feestelijke banketten, van gol gappa’s die je in India als snack op straat koopt tot huisbereide wortelstoemp.” Het citaat is ontleend aan Open Sauces (2009), een uitgave van FoAM Brussel. Dit kunstenaarscollectief, dat reeds tien jaar bestaat en een breed internationaal netwerk heeft, is op een kritisch-creatieve manier actief rond voedsel. De vele experimenten en manifestaties rond dit thema zijn slechts één focus binnen de activiteiten, maar ze zijn wel essentieel en maken deel uit van een lange termijnvisie. Als onderzoeksgroep met interdisciplinair laboratorium brengt FoAM kunstenaars, wetenschappers, schrijvers en andere creatieve geesten bijeen uit uiteenlopende culturen en landen (http://fo.am/). De grote verschillen maken samenwerking niet gemakkelijk. Tijd maken om samen te koken en te eten is dan ideaal voor teambuilding. Iedereen kan er op een zelfde niveau aan participeren, waardoor gesprekken vlot op gang komen en akkoorden sneller worden bereikt. FoAM beschouwt de eettafel als “het beste voorbeeld van een goed ontworpen sociale interface”. Die eetcultuur blijft niet intern. Op basis van onderlinge samenwerking worden projecten uitgewerkt die nieuwe tafelgasten opzoeken. In publieke evenementen en op vraag van organisaties verzorgt het collectief diners waarbij eten wordt geïntroduceerd om bepaalde discussiethema’s te ondersteunen. Topics zijn dan bijvoorbeeld: van waar komt ons voedsel, wie produceert het, welke nieuwe technologieën worden bij het koken gebruikt? Het menu van deze diners is opgevat als een visuele presentatie bij de uiteenzetting en vervangt de traditionele powerpoint. Een spreker brengt een toast uit, waarop een respondent antwoordt. De toehoorders zijn de gasten aan tafel en reageren op het eetbare betoog dat hen wordt aangeboden. Het debat wordt in een ‘open space’ gevoerd, wat concreet betekent dat de gasten bij elke maaltijdgang van plaats en dus ook van gesprekspartner wisselen. En ook de afvalemmer met het verpakkingsmateriaal wordt tijdens het diner getoond. Bij dit soort activiteiten staat eten voor voedselproductie (in de activiteiten van FoAM zijn die soms erg verwant aan laboratoriumonderzoek), kookactiviteit (waar design en wetenschap onder meer samenkomen in moleculaire kookexperimenten), voedselconsumptie en -distributie (al dan niet als sociaal gebeuren van participatie en kritische reflectie). Onderzoek en creatie gaan hier probleemloos samen met educatie en kennisverspreiding. Naar aanleiding van de tentoonstelling ‘Toegepast: Fit to Boost’ in 2010 in de galerie van Design Vlaanderen serveerde FoAM in de tentoonstellingsruimte een maaltijd voor acht genodigden uit het designmilieu en werd er nagedacht over digitalisering en design, toekomst van designonderwijs, designkritiek, DIY-ontwerpers en de vernetwerking van de verschillende ontwerpdisciplines. In het najaar van 2011 bracht de Vlaamse Overheid binnen het project ‘Dagen van de duuzame ontwikkeling: voedsel 2.0’ mensen van verschillende opinies bijeen voor een debatlunch rond een duurzame update van onze voeding. Open Sauces is een woordspeling op open sources. Als concept en praktijk is open sources erg actueel in een digitale context waar software kan worden gedeeld. Maar ook voor voedsel is open sources relevant. FoAM stelt terecht in Open Sauces: ‘[…] the traditionally secretive world of food and cooking has already begun to benefit from demystifying the source of its ingredients and processes. This is leading to new perspectives on sustainable food production. Furthermore, openness can stimulate more informe take-up by home-cooks, healthier diets, better science and more inspiring dishes. Sharing knowledge can invigorate food preparation and consumption, as well as undoubtedly evoke other improvements that we can’t yet conceive of. By increasing the accessibility and transparency of food systems we can enhance their resilience, an essential trait in the face of unstable climatological and economic conditions.” Open Sauces deelt met de lezer recepten, smaken, geuren, ideeën en experimenten, informatie die ook kan worden gedownload op http://opensauces.cc. FoAM krijgt geregeld de vraag of ze een restaurant zal openen. Niettegenstaande een aantal leden van FoAM goed kan koken en een restaurantformule succesvol zou zijn, wil FoAM zich eerder richten op meerdere eet-evenementen per jaar, om zo nieuwe mensen samen te brengen en hen anders te doen kijken naar eten.  Tijdens Cinédélices, een kortfilmfestival voor jongeren in Cinema Nova begin november 2011, organiseerde FoAM een speelse workshop rond eetbare dia’s. Volgens eigen smaak en creativiteit vullen deelnemers voorgebakken beeldkadertjes uit zoet, zout of kruidig deeg met kiwi, aardbei, wortel of ander gezond voedsel. De dia’s worden dan op groot scherm geprojecteerd en vormen verrassende visuele patronen. Nadien wordt dit beeldmateriaal opgegeten. De ‘Edible Slides’ werden eerder in 2011 op de designbeurs in Milaan gepresenteerd, waar men ze kon bestellen via een Slide-o-mat. Een reizende minikeuken, die er aan de buitenkant uitziet als een automaat en binnenin door een kok wordt bemand, bereidt volgens de voorkeur van diegene die voor de automaat staat, dia’s met vulling. De gebruiksaanwijzing is eenvoudig: 1 Kies een smaak – 2 Plaats een bestelling – 3. Observeer je Slide Snack die van de oven naar het scherm gaat – en 4. Je snack kan nu worden opgegeten. Ook hier gelden de principes van open source. Op de blogspot van Edible slides zijn recepten gepost waar je kan kiezen uit verschillende soorten deeg, kruiden en vulling: Sweet Sesame, Asian Style, Barbecue Delight en Fruit Power (http://edibleslides.blogspot/com/).  ‘Eetcultuur’ bekijkt FoAM overigens niet steeds vanuit het standpunt van de mens. Ook planten nemen voedsel op. Met sensoren in hun wortels zoeken ze naar nutriënten. Een van de FoAM onderzoekers stelt zich hierbij de vraag of planten smaakvoorkeuren hebben en onderzoekt waar de wortels naar toe groeien in een labyrint dat voorzien is van verschillende voedselbronnen. Het experiment, dat op dit ogenblik in volle ontwikkeling is, wil nagaan of de plant slim genoeg is, of de plant specifieke smaken heeft en welke visuele patronen er op deze manier ontstaan in de groei van de wortels.FoAM is een dynamische organisatie en zou zonder de creatieve chaos en veelheid die haar typeren haar eigenheid verliezen. Fundamenteel wil ze al spelend dingen verduidelijken en gelooft ze dat alles een proces is dat voortdurend in beweging is.

Ook Caro Van den Hole creëert intensieve ervaringen door speciale tools te introduceren bij het koken en dineren. Haar smeltende suikerlepels, cupcakes met injectiespuit vol vruchtencoulis, boodschappen in vermicelli, plexihamers om chips te breken of communicerende glazen zijn in zekere zin telkens ‘communicerende vaten’. Want het gaat vooral om de interactie die ontstaat, een interactie tussen mensen en objecten en tussen mensen onderling. Dit geldt ook voor de recente toolbox die ze heeft ontworpen naar aanleiding van een workshop in samenwerking met studio Pieter Stockmans. Tijdens de workshop heeft ze geen nieuw object gemaakt, maar heeft ze de collectie gearchiveerd en uit die aandacht is een nieuw concept ontstaan. “Ik ben alles beginnen meten, alles beginnen fotograferen en ben dan tot de constatatie gekomen dat eigenlijk niets een maat heeft. Alles is 32,5 cm of op soortgelijke wijze net niet een volle maat. Toen had ik de idee: “Ik laat die producten zo. Ik vergroot ze een beetje of maak ze dikker door ze iets langer in de klei te laten, zonder de mal aan te passen. Daardoor worden ze een klein beetje dikker, dunner of groter, waardoor hun maatinhoud wel klopt.” […] Eigenlijk kan je dat nog met heel wat meer doen. Kan je dat ook met de dingen in je keuken? Ja. Toen ontstond de idee: ik moet gewoon een lege doos ontwerpen. Een lege doos waarin mensen hun eigen producten verzamelen, producten die misschien al jaren in hun huis verzeild zijn geraakt, die daar alleen staan zonder liefde en die nu een nieuwe betekenis of een nieuwe waarde kunnen krijgen door die box.” Eigenlijk is de toolbox een designproject over randen, fysieke en mentale, op basis van een product dat uiteindelijk slechts uit randen bestaat. De kartonnen doos is als toolbox niet meer dan een geheel van wanden, een fysieke container voor maatbekers. Maar nog meer dan een eenvoudige fysieke container is de doos een mentale container voor al de associaties die bij het uitzoeken van geschikte objecten worden gemaakt. Wat kan zo al gebruikt worden om hoeveelheden af te meten? Een borrelglas in een hoek van de barkast? Een glazen fles? Een plastieken lepel ingesloten bij een doos ontbijtgranen? Of wordt het een luxueuze set? Een likeurglas van geslepen kristal, een porseleinen kop uit een oud servies, de zilveren set cadeau gekregen bij een geboorte? De kartonnen toolbox is een discrete uitnodiging om het alledaagse, zelfs banale, met een nieuwsgierige blik te benaderen. Het project focust op de poëzie van het gewone, op het onopvallende dat in de verbeelding bijzondere eigenschappen krijgt. Ook het ritueel van het afmeten krijgt er nieuwe dimensies door. Caro Van den Hole presenteert de doos als een idee voor een breed publiek, een voorstel zonder inhoudelijke of technische drempels. Bovendien moeten de objecten die in deze praktisch-poëtische blik tot maatbeker worden gepromoveerd niet daadwerkelijk in de kartonnen doos worden opgeborgen. Een andere doos is misschien even geschikt, net zoals een zak of een lege plek in de kast. En wie iets exclusiever wil, koopt de set met porseleinen maatbekers, objecten die op onverwachte maar slimme wijze refereren aan bestaand Pieter Stockmans porselein. Het communiceren van dit soort ideeën en het uitnodigen om er creatief mee om te gaan is een vorm van open design, zonder dat hierbij gebruik wordt gemaakt van vooruitstrevende software of slimme productietechnieken. In de context van open design wijst men er terecht op dat vrije toegang niet beperkt mag zijn tot de digitale wereld. Culturele inhoud (muziek, film, boeken…), wetenschappelijke kennis en technologie zouden eveneens toegankelijk moeten zijn voor een zo groot mogelijk publiek. Wie geïnteresseerd is in het voorstel van Caro van den Hole kan het zich toe-eigenen, past het model eventueel aan en maakt zelf een doos of recupereert een alledaags exemplaar. Democratischer kan niet. Daarnaast blijft het concrete concept eigendom van de ontwerpster en behoudt het project een specifieke identiteit. Het is zoals met de conceptuele kunst van de Amerikaanse kunstenaar Lawrence Weiner. Zijn statements bestaan uit woorden die activiteiten, materialen en contexten aangeven en die hij in de publieke ruimte op diverse dragers aanbrengt, of het nu de muren van een gebouw zijn in de stad, de tegels van een voetpad, de wanden van een museum of de bladen van een boek. Het toegankelijk en open karakter van de propositie is essentieel. Hoe men het uitvoert, blijft ongedefinieerd. Bovendien heeft men de vrijheid om het voorstel ook niet uit te voeren. Deze vorm van conceptuele kunst of design beantwoordt op een eigen manier aan wat Michel Avital essentieel vindt voor de infrastructuur van open design: evocatief, boeiend, adaptief en open; en aan hoe Tommi Laitio de verschuiving in het designdenken samenvat: van “wow design” naar “wij design”. Het recente werk van Mariken Dumon lijkt dan weer een zekere eenzaamheid op te zoeken. Wat normaal gebruiksvoorwerpen binnen handbereik zijn, wordt hier op afstand geplaatst. Wijnglas en karaf vormen een surreëel stilleven. Reeds in 1911 stelde Adolf Loos: “Tegenwoordig […] is het aan onze kunstenaars voorbehouden, om […] glazen te ontwerpen waaruit je niet kan drinken. Er zijn waterglazen waarbij het water je links en rechts langs de mondhoeken loopt. Er zijn likeurglazen die alleen maar voor de helft leeggedronken kunnen worden.” Een eeuw later kunnen daar veel voorbeelden aan worden toegevoegd, zoals wijnglazen die niet leeggedronken kunnen worden. Mariken Dumon versmelt immers een door haar perfect geblazen wijnglas, dat in zijn ongedecoreerde vorm modern en functioneel oogt, met een door haar even perfect geblazen karaf. De volumes vormen een vreemde stapeling van afgesloten ruimte en het weerbarstige hiervan wordt nog versterkt door de rode wijn die erin zit opgesloten. De onderlinge verhoudingen kloppen en toch is de samenhang verstoord. De glazen cylinder drukt zwaar en breed op het fragiele wijnglas. Meer dan boordevol kan dit glas niet anders dan ‘overlopen’ in de glazen stolp erboven. In een ander werk wordt deze continuiteit opnieuw benadrukt maar ook als idee onderbroken door een tweede glazen volume dat minutieus boven het eerste zweeft. De nylondraden waaraan dit volume ophangt, vormen een beweging naar boven, en daarmee ook een beweging naar het ijle, immateriële en spirituele. Maar de opstelling blijft streng en breekbaar en heeft iets van een steriele in vitro opstelling in een laboratorium. Tegelijkertijd is het een architecturale constructie opgebouwd uit volumes en contouren en bepaald door een uitgepuurde tweedeling tussen kleur en transparantie. Of gaat het eerder om een landschap, waarin de wijn een scherpe horizon trekt die het onzichtbare en onbereikbare dat voorbij de einder ligt, in de diepte van de donkerrode wijn projecteert. Als een kostbare drank zit de wijn opgesloten in een glazen recipiënt, zoals in een vitrine. “Grâce au verre, la vitrine est un dispositif qui garantit à l’exposition des objets une présence purement visuelle. L’isolation et la coupure, ses principaux modes de fonctionnement, en font le parfait complice de la curiosité.” Het wordt een beeld dat ingehouden én theatraal de blik intensifieert en in de verte de herinnering oproept aan het bouquet van een fantastische (of religieus geladen) wijn. De drank staat stil, voor altijd verstild in de glazen capsule. En ook de tijd lijkt hierdoor weggeglipt uit het direct bereikbare. Deze ‘onhandelbare’ geblazen constructies suggereren de nabijheid van het ultieme, beloven – zonder het te kunnen bevestigen – de smaak van het sublieme.

¹ Caro Van den Hole tijdens een interview naar aanleiding van de tentoonstelling ‘Design Directors’ in de galerie van Design Vlaanderen, Brussel, sept.-okt. 2011.

² Zie bv recent Jos de Mul, ‘Redesigning design’, in Bas van Abel, Lucas Evers, Roel Klaassen en Peter Troxler (eds), Open Design Now. Why Design Cannot Remain Exclusive, Amsterdam: BIS Publishers, 2011, p. 37.

³ Michel Avital, ‘The Generative Bedrock of Open Design’, in Bas van Abel e.a., O. c., p. 54; Tommy Laitio, ‘From Best Design to Just Design’, in Bas van Abel e.a., O.c., p. 193.

⁴ Adolf Loos, ‘Vom Gehen, Stehen, Sitzen, Liegen, Schlafen, Essen, Trinken’, in Der Sturm, 2, 87, november 1911, p.691-692; geciteerd door Thimo te Duits, ‘Voor alles bruikbaarheid, dan eerst volgt het schoone’, in Jan Brand, Catelijne de Muijnck en Brigitte van der Sande, Het drinkglas, Zwolle: Stichting Leerdam Glasmanifestatie en Waanders Uitgevers, 1997, p. 83.

⁵ Denis Gielen, Atlas de l’art contemporain à l’usage de tous, Hornu: Musée des arts contemporains au Grand-Horbu, 2007, p. 77.

text by Lut Pil